Μια πολύ δημοφιλής σύγχρονη αφήγηση είναι ότι οι ομάδες με χαμηλό εισόδημα του δυτικού κόσμου χάνουν θέσεις εργασίας λόγω της ανάπτυξης νέων μηχανήματων και των χαμηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας στο εξωτερικό. Πολιτικοί λαϊκιστές όπως ο Trump και η Le Pen έχουν επιτυχώς αξιοποιήσει αυτή την απογοήτευση με νοσταλγικά, εθνικιστικά και κατά του ελεύθερου εμπορίου συνθήματα. Μια νέα μελέτη δείχνει ωστόσο, ότι αυτή η αφήγηση έχει λίγες βάσεις ιστορικά.
Σίγουρα, οι μεγάλες ομάδες έχουν μείνει πίσω κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά αυτό ισχύει όχι μόνο για τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος, αλλά και για μεγάλα τμημάτα της μεσαίας τάξης σε πολλές χώρες. Πάρτε, για παράδειγμα, τα άτομα με ανώτερη εκπαίδευση στις ΗΠΑ. Τα πραγματικά εισοδήματα τους έχουν παραμείνει στάσιμα τα τελευταία 15 χρόνια. Στο σύνολο του βιομηχανοποιημένου κόσμου η ανάπτυξη του μέσου μισθού έχει μειωθεί αισθητά σε σύγκριση με την αύξηση του ΑΕΠ. Αντίθετα, η οικονομική κορυφή του 1 τοις εκατό αύξησε το εισόδημά της πολύ πιο γρήγορα από ό, τι η αύξηση του ΑΕΠ και, σε ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Σουηδίας, έχουν υπερδιπλασιάσει το μερίδιο του εισοδήματος τους.
Σαφώς υπάρχει γόνιμο έδαφος για θυμό και απογοήτευση ανάμεσα σε μεγάλες ομάδες, και όχι μόνο μεταξύ των χαμηλών εισοδήματων. Αλλά αυτές οι εξελίξεις σχετίζονται πράγματι με την τεχνολογία και το εμπόριο;
Είναι εύκολο να αποδεχτεί κανείς “επιχειρήματα κοινής – λογικής“, ότι οι νέες και καλύτερες μηχανές (τεχνολογία) στην παραγωγή και ο ανταγωνισμός των χαμηλών ημερομισθίων (ελεύθερο εμπόριο) οδηγούν στην απώλεια θέσεων εργασίας. Κάποιες ιστορικές παρατηρήσεις μπορεί να είναι χρήσιμες σε αυτό το πλαίσιο.
- Η περίοδος 1980-2015 δεν χαρακτηρίζεται από ισχυρή τεχνολογική αλλαγή στην παραγωγή σε σύγκριση με τις προηγούμενες περιόδους. Αντιθέτως, ήταν ασυνήθιστα αργή σε σύγκριση με την περίοδο 1950-1980. Το Ινστιτούτο Brookings δείχνει ότι η αντίληψη μιας τεχνολογικής επανάστασης έχει αυξηθεί από την ταχεία μετατροπή της ιδιωτικής σφαίρας (και όχι της παραγωγής) με φαινόμενα όπως νέα social media, και εταιρείες όπως η Uber και η Airbnb. Ωστόσο, η Uber από άποψη παραγωγής εξακολουθεί απλά ένα αυτοκίνητο και ένας οδηγός. Αντίστοιχα, η Airbnb προσέφερε μόνο ένα νέο τρόπο για να παραχθούν έσοδα, χρησιμοποιώντας μια υπηρεσία που έχει ήδη παραχθεί, η στέγαση.
- Το εμπόριο αυξήθηκε, μάλιστα, σε μεγάλο βαθμό από τη δεκαετία του 1990 έως το 2008 (αν και από τότε η ανάπτυξη ήταν ασυνήθιστα χαμηλή). Στις δύο χώρες που ξεκίνησαν πρώτες μια πολιτική απελευθέρωσης της αγοράς, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ, η ανισότητα αυξήθηκε πολύ ταχύτερα στη δεκαετία του 1980 από ό, τι στη δεκαετία του 1990, όταν το εμπόριο (και η τεχνολογία) άρχισαν να αναπτύσσονται αισθητά.
- Προηγούμενες μελέτες που έχουν εξετάσει μικρότερες περιόδους, έχουν δείξει ότι το εμπόριο και η τεχνολογική αλλαγή είναι σημαντικοί παράγοντες για την κατανομή του εισοδήματος. Έχουν εξετάσει μικρές παραλλαγές σε σύντομα χρονικά διαστήματα, που γενικά χαρακτηρίζονται από την αργή τεχνολογική αλλαγή, ισχυρή ανάπτυξη του εμπορίου και την συνεχώς αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα. Όταν ελεγχθεί στατιστικά η συσχέτιση μεταξύ δύο τεχνολογικών αλλαγών και την ανάπτυξη του εμπορίου στην κατανομή του εισοδήματος σε διάφορες χώρες του ΟΟΣΑ για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, από το 1950 και μετά, δεν βρίσκουμε καμία μετρήσιμη μακροπρόθεσμη επίδραση. Για παράδειγμα, τόσο το εμπόριο όσο και η τεχνολογία άλλαξαν πολύ πιο γρήγορα κατά την περίοδο 1960-1980, όταν μειώθηκαν οι διαφορές εισοδήματος, από ό, τι στις μεταγενέστερες περιόδους.
- Επίσης, δεν είναι δυνατόν να δούμε κάποια συσχέτιση μεταξύ της ταχείας τεχνολογικής εξέλιξης και της ανάπτυξης του εμπορίου για την ανεργία μακροπρόθεσμα. Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών μπορούν να ερμηνευθούν περισσότερο ως υψηλή ανεργία που συμπίπτει με την αδύναμη τεχνολογική αλλαγή και την αδύναμη ανάπτυξη του εμπορίου.
- Κατ ‘αντιδιαστολή, μπορούμε να δούμε ότι αλλαγές πολιτικής που σχετίζονται με την αγορά εργασίας από το 1980 έχουν διαδραματίσει ρόλο στην αύξηση της ανισότητας. Για παράδειγμα, η αρνητική συσχέτιση μεταξύ της ασθενέστερης παρουσίας συλλογικών συμβάσεων εργασίας και της αύξησης της ανισότητας των μισθών είναι ισχυρή. Το αποτέλεσμα αυτό ισχύει και για τη σχέση μεταξύ των χαμηλότερων και των υψηλότερων μισθών, αλλά και μεταξύ του διάμεσου μισθού και του υψηλότερου μισθού. Η χαμηλή συνδικαλιστική συμμετοχή και η χαμηλότερη ανεργία αυξάνουν επίσης την ανισότητα των μισθών.
Το πρόβλημα είναι ότι οι χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος ομάδες καταναλώνουν πλέον μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους (ενώ οι πλούσιες ομάδες έχουν υψηλές αποταμιεύσεις). Αυτές οι πολιτικές αποφάσεις ωστόσο, έχουν αποδυναμώσει τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Κατέστη δυνατό να διατηρηθεί η ζήτηση προσωρινά, επειδή οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου έχουν απλώς δανείσει μεγαλύτερο μερίδιο του εισοδήματος τους για τα νοικοκυριά. Αλλά αυτή η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα, δεδομένου ότι προϋποθέτει μια σταθερή αύξηση του χρέους των νοικοκυριών. Αυξημένο χρέος αντί υψηλότερων μισθών, ως βάση για την κατανάλωση των νοικοκυριών οδηγεί πάντα, αργά ή γρήγορα, σε οικονομική κρίση.
Κινητήριες δυνάμεις ανάπτυξης
Οι επενδύσεις σε τεχνολογία και η αύξηση του εμπορίου λειτουργούν θετικά για την μείωση των ανισοτήτων μακροπρόθεσμα. Βραχυπρόθεσμα είναι αναγκαία μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, η οποία πρέπει να συνδυαστεί με μια πολιτική ενίσχυσης της διαπραγματευτικής δύναμης των συνδικάτων. Ο μισθός και η ανάπτυξη των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων πρέπει να είναι σε θέση να υποστηρίξουν την ενίσχυση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ, χωρίς αύξηση των επιπέδων του χρέους.
Για να συνοψίσω: “Είναι η πολιτική, ηλίθιε”, αλλά η mainstream πολιτική δεν θα λύσει το πρόβλημα. Υπό αυτή την έννοια, η απόρριψη της Χίλαρι Κλίντον από παραδοσιακούς Δημοκρατικούς ψηφοφόρους δεν προκαλεί έκπληξη. Αυτό που είναι εκπληκτικό είναι ότι ένας ξενοφοβικός δισεκατομμυριούχος από τη Νέα Υόρκη με ένα οικονομικό πρόγραμμα – επανάληψη των Reaganomics, με μεγάλες περικοπές φόρων, μείωση των κοινωνικών δαπανών και απορρύθμιση, εκλέχθηκε για να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης του μέσου αμερικανού πολίτη.
