Με αφορμή την Ημέρα της Γης και την πανδημία που ακόμα μας ταλαιπωρεί συγκεντρώσαμε κάποιες σκέψεις και έρευνες για το δημόσιο διάλογο περί κλιματικής αλλαγής.
Η πανδημία έκλεισε τους ανθρώπους μέσα στα σπίτια τους, έβαλε φρένο στην αλόγιστη καπιταλιστική παραγωγή, στις άσκοπες διακρατικές μετακινήσεις.
Ως αποτέλεσμα, ο ουρανός έγινε πιο γαλανός, η φύση άνθισε, τα ζώα ανακατέλαβαν το αστικό πλέον περιβάλλον. Κάποιες από τις φωτογραφίες και τις ειδήσεις αποδείχτηκαν κατασκευασμένες, άλλες ίσως είναι πραγματικές. Σίγουρα όμως υπήρξαν και εκείνοι που μέσω των κοινωνικών δικτύων υποστήριξαν έντονα την ιδέα ότι ο νέος κορωνοϊός είναι η εκδίκηση της φύσης για τη βουλιμική ανθρώπινη συμπεριφορά.
Η φύση μας εκδικείται και έχει δίκιο
Τα μηνύματα με σκοπό να “προβληματίσουν για το τρόπο που φερόμαστε” στο περιβάλλον, προκαλώντας τύψεις, ενοχές, ακόμα και ντροπή, δεν είναι καινούργια. Άλλωστε, πολλά από αυτά φαίνεται σε μεγάλο βαθμό να πετυχαίνουν το στόχο τους.
Στη Σουηδία για παράδειγμα υπάρχει πλέον ειδική λέξη για τη ντροπή που πρέπει να νιώθει κάποιος που χρησιμοποιεί το αεροπλάνο (flygskam). Οι επιβάτες που σέβονται το περιβάλλον καλούνται να αναλογίζονται το ενεργειακό τους αποτύπωμα, επιλέγοντας πιο πράσινες μεθόδους μετακίνησης όπως το τρένο.
Η ιδέα έγινε κίνημα στα social media με το δικό της hashtag #tågskryt, το οποίο χρησιμοποίησαν διάφορα celebrities αλλά και απλός κόσμος για να αναδείξει τις οικολογικές του μετακινήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το κίνημα σίγουρα βρήκε ανταπόκριση. Έτσι είδαμε πολλούς ανθρώπους να επιλέγουν τελικά πιο ακριβούς και σίγουρα πιο χρονοβόρους τρόπους μετακίνησης, ενώ αεροπορικές εταιρείες τοποθετήθηκαν δημόσια σχετικά με τις δράσεις τους, προκειμένου οι πτήσεις να έχουν μικρότερο ενεργειακό αποτύπωμα.
Η έρευνα των Christine Horne και Emily Huddart Kennedy μπορεί να έχει κάποιες απαντήσεις για την επιτυχία του κινήματος, καθώς έδειξε ότι οι άνθρωποι που υιοθετούν οικολογικές συμπεριφορές κερδίζουν status στον κοινωνικό τους περίγυρο. Η έρευνα που διεξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες κατέδειξε ότι οι “πράσινοι” καταναλωτές πιστεύεται ότι είναι πιο πλούσιοι, πιο ενημερωμένοι και πιο ηθικοί. Αυτές οι πεποιθήσεις αλλάζουν λίγο ή πολύ ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση του ερωτώμενου.
Ένα άλλο σημείο που αξίζει να σταθούμε είναι στο γεγονός ότι τα μηνύματα ενοχής και ντροπής είναι συχνά πολύ δημοφιλή.
Ο εχθρός είμαστε εμείς
Είναι παράδειγμα είναι και η ημέρα της Γης, η οποία γιορτάζεται στην άλλη μεριά του Ατλαντικού τα τελευταία 50 χρόνια με πολύ μεγάλη απήχηση ήδη από την αρχή της.
Το σύνθημα της ήταν “Συναντήσαμε τον εχθρό, είμαστε εμείς”. Μόλις τα τελευταία χρόνια μετατοπίστηκε το βάρος από την ατομική ευθύνη στις πρακτικές των πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες φέρονται να ευθύνονται για το 71% των εκπομπών αερίων, ρυπογόνες τακτικές, αλλά και για τεράστια περιβαλλοντικά σκάνδαλα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στον αμερικανικό δημόσιο διάλογο το οικολογικό κίνημα συνδέθηκε από νωρίς με τον κομμουνισμό και οι οπαδοί του χαρακτηρίστηκαν ως απερίσκεπτοι εκο – φασίστες (ecofacists).
Μπορεί πλέον να είναι φανερό ποιος ωφελείται από την εκστρατεία διαπόμπευσης του οικολογικού κινήματος, από τα μέσα της δεκαετίας του 80 μέχρι και σήμερα ωστόσο, ο δημόσιος διάλογος πολώνεται ανά διαστήματα ανάμεσα στην προστασία της φύσης και τις ανθρώπινες ανάγκες, το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας έναντι της συλλογικής, το δικαίωμα της ατομικής επιλογής έναντι της κατηγορίας του ατομικισμού.
Πιο συγκεκριμένα ο όρος “εκο-φασισμός” αναφέρεται στη ρητορική του Γερμανικού Εθνοσοσιαλισμού, που έρχεται εκ νέου στο προσκήνιο από νεο – φασίστες και ακροδεξιές ομάδες σε Ευρώπη και Αμερική, και συνδέει τη μετανάστευση με προβληματισμούς για την ανικανότητα των αναπτυσσόμενων χωρών να εκτιμήσουν και να προστατεύσουν το φυσικό περιβάλλον, αλλά και με “ανησυχίες” και επιχειρήματα κατά του παγκόσμιου “υπερπληθυσμού”. Για τους εκο – φασίστες άλλωστε, η οικολογία είναι η επιστροφή στην παράδοση, στη φύση, η αγάπη και οι δεσμοί αίματος του λαού Volk με την ίδια του γη.
Μέρος της παραπάνω ρητορικής υιοθέτησε ο Donald Trump για να αιτιολογήσει την ανάγκη της ανέγερσης τείχους ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Μεξικό, αλλά η Marine Le Pen που άρχισε πρόσφατα να προβάλλει την αγάπη της για τη φύση ως μιας ιδιαίτερη εθνική αρετή.
Η κλιματική αλλαγή παραμονεύει
Σίγουρα παρά το γεγονός ότι πολιτικοί, επιστήμη, άνθρωποι, επιχειρήσεις και οργανισμοί, ασχολούνται με την αντιμετώπιση της πανδημίας και των επιπτώσεων της, η κλιματική αλλαγή δε σταματά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η είδηση ότι η Ανταρκτική κατέγραψε την υψηλότερη της θερμοκρασία στους 21 βαθμούς κελσίου, η οποία χάθηκε ανάμεσα στις χιλιάδες ειδήσεις για τον κορωνοϊό.
Ο Noam Chomsky σε μια πρόσφατη τοποθέτηση του τόνισε τη σημασία της κλιματικής αλλαγής.
Δείτε το video της συνέντευξη με το Noam Chomsky πατώντας εδώ.
Ωστόσο, είδαμε και στην περίπτωση του Covid-19 όπως και στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής μια δημόσια ρητορική που υπερτονίζει την ατομική ευθύνη.
Η τοποθέτηση κρίσιμων ζητημάτων στο πλαίσιο της ατομικής ευθύνης ωστόσο, δεν μπορεί παρά να είναι ένας χρήσιμος αντιπερισπασμός.
Πολλοί συμπολίτες μας, ωθούμενοι από το φόβο, υιοθέτησαν επιχειρήματα και νοοτροπίες που στιγμάτισαν και έθεσαν σε κίνδυνο συμπολίτες μας, αφού πρώτα τους έντυσαν με τον ιδεολογικό μανδύα του “ανεύθυνου”.
Το αποτέλεσμα αυτής της “ανθρωποφαγικής” συμπεριφοράς, ωστόσο, ήταν η νομιμοποίηση δεκαετιών νεοφιλελεύθερων πολιτικών που έθεσαν τα συστήματα υγείας σε κίνδυνο κατάρρευσης, μεταφέροντας την ευθύνη στον περαστικό διαβάτη που υποπτευόμαστε ότι καταχράται τα δικαιολογητικά εξόδου.
Αντίστοιχα, η φιλολογία για την ατομική ευθύνη στο θέμα της οικολογίας ουσιαστικά “ξεπλένει” δεκαετίες αποβιομηχανοποίησης των Δυτικών κοινωνιών, τη φτωχοποίηση πληθυσμών, οι οποίοι εξαρτώνται από βλαβερά προϊόντα όχι μόνο για τη φύση, αλλά και για την ίδια τους υγεία. Επιπλέον, η απελευθέρωση των βιομήχανων μέσω “απαγορευτικών νομικών πλαισίων στις ανεπτυγμένες χώρες” τους επιτρέπουν να μεταβαίνουν και να καταστρέφουν ελευθερα τις αναπτυσσόμενες χώρες.
